ΠΕΡΙ ΟΡΓΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΩΝΙΩΝ
Ιωάννη Καρδάση, Χημικού-Οικονομολόγου
Η οργή είναι μια έντονη ψυχική διέγερση από κάτι δυσάρεστο ή προσβλητικό που εκδηλώνεται με βίαιη συμπεριφορά, αλλιώς αγανάκτηση. Είναι γνωστή η λαϊκή έκφραση "δίνω τόπο στην οργή", που σημαίνει συγκρατώ το θυμό μου, υποχωρώ και προέρχεται από τη σχετική φράση του Απ. Παύλου στους Ρωμαίους: "ει δυνατόν, το εξ υμών μετά πάντων ειρηνεύοντες. μη εαυτούς εκδικούντες, αγαπητοί, αλλά δότε τόπον τη οργή" (Ρωμ. 12.18), που σημαίνει να δώσουμε τόπο στην οργή του Θεού, δηλ. να αφήσουμε να εκδηλωθεί η οργή Του, όπως παρακάτω αναφέρεται: "γέγραπται γαρ. εμοί εκδίκησις, εγώ ανταποδώσω, λέγει Κύριος" (Ρωμ. 12.19).
Στην Π. Διαθήκη είναι χαρακτηριστική η έκφραση: "οργίζεσθε και μη αμαρτάνετε" (Ψαλμ. 4.5), την οποίαν επαναλαμβάνει ο Απ. Παύλος στους Εφεσίους (4.26). Ποια είναι όμως η Αγιοπατερική Παράδοση για την οργή, την εκδίκηση, την αντίδραση όταν αδικούμεθα.
Είναι βέβαια γνωστό, ότι έκφραση αγάπης δεν είναι μόνο το χάδι, αλλά και το χαστούκι και ειδικά στην ανατροφή των παιδιών. Στην περίπτωση αυτή έχουμε εκδήλωση παιδαγωγικής αγάπης και όχι μίσους. Εξ άλλου είναι καταγεγραμμένο στην Ιστορία το χαστούκι του Αγ. Αθανασίου προς τον Άρειο στην Α΄ Οικ. Σύνοδο, αλλά και του ιδίου του Κυρίου η οργή, ο Οποίος έφτιαξε μαστίγιο και διασκόρπισε και ανέτρεψε τα τραπέζια των πωλητών με την προσταγή: "μη ποιείτε τον οίκον του πατρός μου οίκον εμπορίου" (Ιω. 2.15-16).
Πότε η οργή είναι αμάρτημα και πότε όχι; Όταν η ένταση της οργής βρίσκεται μόνο στα λόγια και δεν κατεβαίνει στην καρδιά - σαν διάθεση συντριβής του άλλου - δεν είναι αμάρτημα. Πολλές φορές χρειάζεται να μιλήσουμε αυστηρά και με ένταση, διότι μόνο έτσι και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις μπορεί να υπάρξει θετική επίδραση. Όταν όμως η ένταση κατεβαίνει στην καρδιά και εκδηλώνεται εμπάθεια κατά του προσώπου του άλλου, τότε είναι αμάρτημα και χρειάζεται εξομολόγηση. Βέβαια η διάκριση της κατά Θεόν οργής και αυτής της εμπάθειας εξαρτάται από τον βαθμό φωτισμού και εσωτερικής πληροφόρησης του δράστη. Πάντως οι Πατέρες και ειδικά ο άγ. Ιω. Χρυσόστομος κάνουν σοφά και εύστοχα αυτό τον διαχωρισμό.
Ο Ιερός Χρυσόστομος ερμηνεύοντας τον Απ. Παύλο στο χωρίο προς Ρωμαίους: "Εάν είναι δυνατόν, όσον εξαρτάται από σας, να έχετε ειρήνη με όλους τους ανθρώπους" (Ρωμ. 12.18) τονίζει ειδικά αυτό το "εάν είναι δυνατόν" και "όσον εξαρτάται από σας", διότι μερικές φορές "ούτε είναι δυνατόν", "ούτε εξαρτάται από εμάς". Για παράδειγμα, όταν υπάρχουν θέματα Πίστης ή όταν αγωνίζεται κανείς για το δίκαιο των συνανθρώπων του. Δηλαδή τι θέλει να ειπεί ο Απ. Παύλος; Να ειρηνεύετε με όλους τους ανθρώπους και να μη δίνετε αφορμές διαμάχης. Αν όμως κακοποιείται η ευσέβεια, τότε προτιμούμε την αλήθεια από την ομόνοια και στεκόμαστε αντιμέτωποι με γενναιότητα μέχρι θανάτου. Αλλά στην περίπτωση αυτή να μη μετατρέπεται η ψυχή του ανθρώπου σε πεδίο μάχης, ούτε να αποστρεφόμεθα τους ανθρώπους, αλλά να καταπολεμούνται μόνον οι λανθασμένες αντιλήψεις. Αν ο άλλος δεν ειρηνεύει με εσένα, εσύ να μη γεμίσεις με ταραχή την ψυχή σου, αλλά να διατίθεσαι φιλικά προς αυτόν, να τον αγαπάς πραγματικά, χωρίς να προδίνεις πουθενά την αλήθεια (P.G. 60.111).
Υπάρχουν επίσης άλλες δυο περιπτώσεις έκφρασης οργής από τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο αντίστοιχα: "τι ότι συνεφωνήθη υμίν πειράσαι το Πνεύμα Κυρίου; ιδού οι πόδες των θαψάντων τον άνδρα σου επί τη θύρα και εξοίσουσί σε" (Πράξ. 5.9) και "Σαύλος δε, ο και Παύλος, πλησθείς Πνεύματος Αγίου και ατενίσας εις αυτόν είπεν. ω πλήρης παντός δόλου και πάσης ραδιουργίας, υιέ διαβόλου, εχθρέ πάσης δικαιοσύνης, ου παύση διαστρέφων τας οδούς Κυρίου τας ευθείας; και νυν ιδού χειρ του Κυρίου επί σε, και έση τυφλός μη βλέπων τον ήλιον άχρι καιρού" (Πράξ. 13.9-11). Βέβαια αυτό δεν λέγεται οργή, αλλά αρετή, φροντίδα και τακτοποίηση και δεν γίνεται από εκδίκηση, αλλά από αγάπη. Εξ άλλου και ο Θεός, όταν λέγεται ότι οργίζεται, δεν οργίζεται από εκδίκηση, αλλά θέλει να μας διορθώσει. Είναι θεάρεστο να συμπεριφερόμαστε και εμείς έτσι, ενώ η αντίθετη τακτική δεν είναι κατά Θεόν σωστή.
Η οργή λοιπόν αφορά θέματα Πίστης ή αδικίας και τοποθετήθηκε μέσα μας όχι για να αμαρτάνουμε, αλλά να εμποδίζουμε άλλους να αμαρτάνουν, όχι να γίνει η οργή πάθος και αρρώστια, αλλά φάρμακο των παθών. Τι είναι τελικά η οργή και τι εξυπηρετεί; Είναι όργανο χρήσιμο να διεγείρει το κοιμισμένο είναι μας, να δίνει νεύρο στην ψυχή μας, να μας κάνει πιο ορμητικούς στην υπεράσπιση αυτών που αδικούνται, να μας καθιστά τιμωρούς των δόλιων ανθρώπων. Γι’ αυτό ο Απ. Παύλος αναφέρει στους Εφεσίους: "οργίζεσθε και μη αμαρτάνετε" (Εφεσ. 4.26), δηλ. "να οργίζεσθε, αλλά να μην αμαρτάνετε". Αν αυτό το πράγμα δεν ήταν κατορθωτό, δεν θα το τόνιζε ο Παύλος. Διότι κανένας μυαλωμένος δεν προστάζει ακατόρθωτα πράγματα (P.G. 55.51).
Η οργή και η μη συγκράτησή της μπορεί να οδηγήσει σε φιλονικία, κάτι που στηλιτεύει ο απ. Παύλος δηλώνοντας, ότι ο δούλος του Κυρίου δεν πρέπει να μαλώνει: «δούλον δε Κυρίου ου δει μάχεσθαι, αλλ’ ήπιον είναι προς πάντας, διδακτικόν, ανεξίκακον…..» (Τιμ. Β΄ 2. 24). Ο άγιος Εφραίμ ο Σύρος ερμηνεύοντας το ανωτέρω χωρίο καταγράφει: «Η φιλονικία και το να υποστηρίζει κανείς το δικό του θέλημα ξεσηκώνουν ταραχές και θυμό δυσκολογιάτρευτο. Και η Γραφή λέγει: «Ο θυμός θα φωλιάσει στον κόρφο των ασεβών» (Εκκλησ. 7. 9) και η «Η τάση του ανθρώπου προς το θυμό είναι η καταστροφή του» (Σοφ. Σειράχ 1. 22). Γι’ αυτό και ο απόστολος συμβουλεύει: «Ο δούλος του Κυρίου δεν πρέπει να μαλώνει»» (Ευεργετινός Α΄ σελ. 414).
Διαφωνία είναι η έλλειψη συμφωνίας, η διάσταση γνωμών, η διχογνωμία. Τέτοια περίπτωση έχουμε στις Πράξεις των Αποστόλων μεταξύ Παύλου και Βαρνάβα: "Ο Βαρνάβας σκέφθηκε να πάρει μαζί του και τον Ιωάννη που λεγόταν Μάρκος. Ο Παύλος όμως, έκρινε να μην πάρουν μαζί τους εκείνον που είχε χωρισθεί από αυτούς από την Παμφυλία και δεν τους είχε ακολουθήσει στο έργο της ιεραποστολής. Προκλήθηκε λοιπόν μεγάλη διαφωνία με αποτέλεσμα να χωρισθούν μεταξύ τους και ν’ αποπλεύσει για την Κύπρο ο Βαρνάβας με την συνοδεία του Μάρκου. Ο Παύλος όμως εκλέγοντας τον Σίλα αναχώρησε, αφού τον εμπιστεύθηκαν οι Χριστιανοί στην προστασία του Θεού. Και περιόδευε τη Συρία και την Κιλικία" (Πράξ. 15.37-41).
Θα διερωτηθεί κάποιος, μήπως ήταν κακός ο Βαρνάβας; Καθόλου, γιατί πως θα μπορούσε να γίνει κακός για ένα ασήμαντο πράγμα; Δεν έγινε κανένα κακό με το να χωρισθούν μεταξύ τους, αντίθετα προέκυψε μεγάλο καλό, αφού έτσι βοήθησαν ολόκληρα έθνη. Αν δεν συνέβαινε αυτό, δεν θα έστεργε εύκολα ν’ αφήσει ο ένας τον άλλο. Η διαφωνία εδώ δεν είναι κακή και ας έχουν διαφορετική γνώμη για τέτοια ζητήματα μιας και οι θέσεις τους είναι σοβαρές. Αν ο κάθε ένας από αυτούς διαφωνούσε ζητώντας το δικό του και την προβολή του εαυτού του, τότε θα ήταν μια κακή διαφωνία. Τώρα που θέλοντας ο κάθε ένας να διαπαιδαγωγήσει και να διδάξει και πήραν διαφορετικούς δρόμους, δεν υπάρχει τίποτε κακό σ’ αυτό. Δεν χώρισαν σαν εχθροί και τούτο φαίνεται στις επιστολές του Παύλου, όπου ο Βαρνάβας δέχεται πολλά εγκώμια. Στο κείμενο αναφέρεται, ότι προκλήθηκε μεγάλη διαφωνία, όχι φιλονικία, ούτε εχθρότητα. Αντίθετα ο χωρισμός έγινε με πολύ σύνεση και αμοιβαία υποχώρηση. Εγώ δεν θέλω, εσύ θέλεις, για να μην μαλώνουμε, ας χωρίσουμε τους τόπους (διαποίμανσης). Έγινε αυτός ο χωρισμός, επειδή κατά βάθος ήταν υποχωρητικοί ο ένας στον άλλο (P.G. 60.245).
Στην Π. Διαθήκη είναι χαρακτηριστική η έκφραση: "οργίζεσθε και μη αμαρτάνετε" (Ψαλμ. 4.5), την οποίαν επαναλαμβάνει ο Απ. Παύλος στους Εφεσίους (4.26). Ποια είναι όμως η Αγιοπατερική Παράδοση για την οργή, την εκδίκηση, την αντίδραση όταν αδικούμεθα.
Είναι βέβαια γνωστό, ότι έκφραση αγάπης δεν είναι μόνο το χάδι, αλλά και το χαστούκι και ειδικά στην ανατροφή των παιδιών. Στην περίπτωση αυτή έχουμε εκδήλωση παιδαγωγικής αγάπης και όχι μίσους. Εξ άλλου είναι καταγεγραμμένο στην Ιστορία το χαστούκι του Αγ. Αθανασίου προς τον Άρειο στην Α΄ Οικ. Σύνοδο, αλλά και του ιδίου του Κυρίου η οργή, ο Οποίος έφτιαξε μαστίγιο και διασκόρπισε και ανέτρεψε τα τραπέζια των πωλητών με την προσταγή: "μη ποιείτε τον οίκον του πατρός μου οίκον εμπορίου" (Ιω. 2.15-16).
Πότε η οργή είναι αμάρτημα και πότε όχι; Όταν η ένταση της οργής βρίσκεται μόνο στα λόγια και δεν κατεβαίνει στην καρδιά - σαν διάθεση συντριβής του άλλου - δεν είναι αμάρτημα. Πολλές φορές χρειάζεται να μιλήσουμε αυστηρά και με ένταση, διότι μόνο έτσι και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις μπορεί να υπάρξει θετική επίδραση. Όταν όμως η ένταση κατεβαίνει στην καρδιά και εκδηλώνεται εμπάθεια κατά του προσώπου του άλλου, τότε είναι αμάρτημα και χρειάζεται εξομολόγηση. Βέβαια η διάκριση της κατά Θεόν οργής και αυτής της εμπάθειας εξαρτάται από τον βαθμό φωτισμού και εσωτερικής πληροφόρησης του δράστη. Πάντως οι Πατέρες και ειδικά ο άγ. Ιω. Χρυσόστομος κάνουν σοφά και εύστοχα αυτό τον διαχωρισμό.
Ο Ιερός Χρυσόστομος ερμηνεύοντας τον Απ. Παύλο στο χωρίο προς Ρωμαίους: "Εάν είναι δυνατόν, όσον εξαρτάται από σας, να έχετε ειρήνη με όλους τους ανθρώπους" (Ρωμ. 12.18) τονίζει ειδικά αυτό το "εάν είναι δυνατόν" και "όσον εξαρτάται από σας", διότι μερικές φορές "ούτε είναι δυνατόν", "ούτε εξαρτάται από εμάς". Για παράδειγμα, όταν υπάρχουν θέματα Πίστης ή όταν αγωνίζεται κανείς για το δίκαιο των συνανθρώπων του. Δηλαδή τι θέλει να ειπεί ο Απ. Παύλος; Να ειρηνεύετε με όλους τους ανθρώπους και να μη δίνετε αφορμές διαμάχης. Αν όμως κακοποιείται η ευσέβεια, τότε προτιμούμε την αλήθεια από την ομόνοια και στεκόμαστε αντιμέτωποι με γενναιότητα μέχρι θανάτου. Αλλά στην περίπτωση αυτή να μη μετατρέπεται η ψυχή του ανθρώπου σε πεδίο μάχης, ούτε να αποστρεφόμεθα τους ανθρώπους, αλλά να καταπολεμούνται μόνον οι λανθασμένες αντιλήψεις. Αν ο άλλος δεν ειρηνεύει με εσένα, εσύ να μη γεμίσεις με ταραχή την ψυχή σου, αλλά να διατίθεσαι φιλικά προς αυτόν, να τον αγαπάς πραγματικά, χωρίς να προδίνεις πουθενά την αλήθεια (P.G. 60.111).
Υπάρχουν επίσης άλλες δυο περιπτώσεις έκφρασης οργής από τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο αντίστοιχα: "τι ότι συνεφωνήθη υμίν πειράσαι το Πνεύμα Κυρίου; ιδού οι πόδες των θαψάντων τον άνδρα σου επί τη θύρα και εξοίσουσί σε" (Πράξ. 5.9) και "Σαύλος δε, ο και Παύλος, πλησθείς Πνεύματος Αγίου και ατενίσας εις αυτόν είπεν. ω πλήρης παντός δόλου και πάσης ραδιουργίας, υιέ διαβόλου, εχθρέ πάσης δικαιοσύνης, ου παύση διαστρέφων τας οδούς Κυρίου τας ευθείας; και νυν ιδού χειρ του Κυρίου επί σε, και έση τυφλός μη βλέπων τον ήλιον άχρι καιρού" (Πράξ. 13.9-11). Βέβαια αυτό δεν λέγεται οργή, αλλά αρετή, φροντίδα και τακτοποίηση και δεν γίνεται από εκδίκηση, αλλά από αγάπη. Εξ άλλου και ο Θεός, όταν λέγεται ότι οργίζεται, δεν οργίζεται από εκδίκηση, αλλά θέλει να μας διορθώσει. Είναι θεάρεστο να συμπεριφερόμαστε και εμείς έτσι, ενώ η αντίθετη τακτική δεν είναι κατά Θεόν σωστή.
Η οργή λοιπόν αφορά θέματα Πίστης ή αδικίας και τοποθετήθηκε μέσα μας όχι για να αμαρτάνουμε, αλλά να εμποδίζουμε άλλους να αμαρτάνουν, όχι να γίνει η οργή πάθος και αρρώστια, αλλά φάρμακο των παθών. Τι είναι τελικά η οργή και τι εξυπηρετεί; Είναι όργανο χρήσιμο να διεγείρει το κοιμισμένο είναι μας, να δίνει νεύρο στην ψυχή μας, να μας κάνει πιο ορμητικούς στην υπεράσπιση αυτών που αδικούνται, να μας καθιστά τιμωρούς των δόλιων ανθρώπων. Γι’ αυτό ο Απ. Παύλος αναφέρει στους Εφεσίους: "οργίζεσθε και μη αμαρτάνετε" (Εφεσ. 4.26), δηλ. "να οργίζεσθε, αλλά να μην αμαρτάνετε". Αν αυτό το πράγμα δεν ήταν κατορθωτό, δεν θα το τόνιζε ο Παύλος. Διότι κανένας μυαλωμένος δεν προστάζει ακατόρθωτα πράγματα (P.G. 55.51).
Η οργή και η μη συγκράτησή της μπορεί να οδηγήσει σε φιλονικία, κάτι που στηλιτεύει ο απ. Παύλος δηλώνοντας, ότι ο δούλος του Κυρίου δεν πρέπει να μαλώνει: «δούλον δε Κυρίου ου δει μάχεσθαι, αλλ’ ήπιον είναι προς πάντας, διδακτικόν, ανεξίκακον…..» (Τιμ. Β΄ 2. 24). Ο άγιος Εφραίμ ο Σύρος ερμηνεύοντας το ανωτέρω χωρίο καταγράφει: «Η φιλονικία και το να υποστηρίζει κανείς το δικό του θέλημα ξεσηκώνουν ταραχές και θυμό δυσκολογιάτρευτο. Και η Γραφή λέγει: «Ο θυμός θα φωλιάσει στον κόρφο των ασεβών» (Εκκλησ. 7. 9) και η «Η τάση του ανθρώπου προς το θυμό είναι η καταστροφή του» (Σοφ. Σειράχ 1. 22). Γι’ αυτό και ο απόστολος συμβουλεύει: «Ο δούλος του Κυρίου δεν πρέπει να μαλώνει»» (Ευεργετινός Α΄ σελ. 414).
Διαφωνία είναι η έλλειψη συμφωνίας, η διάσταση γνωμών, η διχογνωμία. Τέτοια περίπτωση έχουμε στις Πράξεις των Αποστόλων μεταξύ Παύλου και Βαρνάβα: "Ο Βαρνάβας σκέφθηκε να πάρει μαζί του και τον Ιωάννη που λεγόταν Μάρκος. Ο Παύλος όμως, έκρινε να μην πάρουν μαζί τους εκείνον που είχε χωρισθεί από αυτούς από την Παμφυλία και δεν τους είχε ακολουθήσει στο έργο της ιεραποστολής. Προκλήθηκε λοιπόν μεγάλη διαφωνία με αποτέλεσμα να χωρισθούν μεταξύ τους και ν’ αποπλεύσει για την Κύπρο ο Βαρνάβας με την συνοδεία του Μάρκου. Ο Παύλος όμως εκλέγοντας τον Σίλα αναχώρησε, αφού τον εμπιστεύθηκαν οι Χριστιανοί στην προστασία του Θεού. Και περιόδευε τη Συρία και την Κιλικία" (Πράξ. 15.37-41).
Θα διερωτηθεί κάποιος, μήπως ήταν κακός ο Βαρνάβας; Καθόλου, γιατί πως θα μπορούσε να γίνει κακός για ένα ασήμαντο πράγμα; Δεν έγινε κανένα κακό με το να χωρισθούν μεταξύ τους, αντίθετα προέκυψε μεγάλο καλό, αφού έτσι βοήθησαν ολόκληρα έθνη. Αν δεν συνέβαινε αυτό, δεν θα έστεργε εύκολα ν’ αφήσει ο ένας τον άλλο. Η διαφωνία εδώ δεν είναι κακή και ας έχουν διαφορετική γνώμη για τέτοια ζητήματα μιας και οι θέσεις τους είναι σοβαρές. Αν ο κάθε ένας από αυτούς διαφωνούσε ζητώντας το δικό του και την προβολή του εαυτού του, τότε θα ήταν μια κακή διαφωνία. Τώρα που θέλοντας ο κάθε ένας να διαπαιδαγωγήσει και να διδάξει και πήραν διαφορετικούς δρόμους, δεν υπάρχει τίποτε κακό σ’ αυτό. Δεν χώρισαν σαν εχθροί και τούτο φαίνεται στις επιστολές του Παύλου, όπου ο Βαρνάβας δέχεται πολλά εγκώμια. Στο κείμενο αναφέρεται, ότι προκλήθηκε μεγάλη διαφωνία, όχι φιλονικία, ούτε εχθρότητα. Αντίθετα ο χωρισμός έγινε με πολύ σύνεση και αμοιβαία υποχώρηση. Εγώ δεν θέλω, εσύ θέλεις, για να μην μαλώνουμε, ας χωρίσουμε τους τόπους (διαποίμανσης). Έγινε αυτός ο χωρισμός, επειδή κατά βάθος ήταν υποχωρητικοί ο ένας στον άλλο (P.G. 60.245).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου